Wiek XIX i początek XX wieku zaznaczyły się w Europie dużymi zmianami gospodarczymi, technicznymi i oświatowymi, których rezultatem był rozpad starych struktur społecznych i budowa nowych podstaw funkcjonowania społeczeństwa. Z różnym powodzeniem starano się wcielić w życie hasła równości wobec prawa, dążąc do zniszczenia drogą pokojowych przemian lub rewolucji podstaw systemu hierarchicznego, opartego na pochodzeniu stanowym. Wraz z zachodzącymi zmianami malało gospodarcze oddziaływanie dworu szlacheckiego i siedziby ziemiańskiej. Owe procesy społeczne, nabywanie praw przez mieszczan i chłopów, prowadziły do demokratyzacji społeczeństwa, czemu towarzyszyło przebudzenie narodowe i poszukiwanie tożsamości zarówno w wymiarze jednostkowym, jak i zbiorowym. Emancypacja społeczna i narodowościowa nie ominęła także mieszkańców zachodnich guberni Cesarstwa Rosyjskiego. Zachodziły one tam silniej i wyraźniej, bo Litwa i Białoruś były obszarem wielowyznaniowym i wielonarodowościowym, gdzie podziały społeczne silnie łączyły się z kwestią narodową. Zjawiska te analizują badacze z polskich, litewskich i białoruskich ośrodków naukowych: Tamara Bairašauskait?, Lilia Kowkiel, Vitaly Makarevich, Dorota Michaluk, Jolanta Sikorska?Kulesza, Aleksander Smalianczuk, Ina Sorkina, Darius Stali?nas, Siarhiej Tokć.